Dziedzictwo kulturowe Jezuitów
Wystawa przygotowana z okazji otwarcia nowego Centrum Badawczo-Dydaktycznego Uniwersytetu Ignatianum dostępna jest w budynku Uniwersytetu przy ul. Kopernika 15 C.
Idea wystawy wiąże się z projektem „Wzrost potencjału badawczego w naukach o kulturze i religii w obszarze wkładu kulturowego jezuitów” (realizowanym w Instytucie Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa w ramach programu Regionalna Inicjatywa Doskonałości). Jednym z jego elementów jest popularyzacja wyników badań naukowych dotyczących dorobku jezuitów związanych z Krakowem i Małopolską w kontekście jego wpływu oraz oddziaływania kulturotwórczego w Europie Środkowo-Wschodniej.
Fotografie prezentowane na wystawie zostały przygotowane podczas kwerend Zespołu realizującego projekt, zaś wykonane przez dr hab. Beatę Bigaj-Zwonek, prof. UIK. Przedstawiają one obiekty związane z dziedzictwem jezuitów krakowskich i małopolskich. Ekspozycję zaaranżowały mgr Barbara Gajda-Kocjan oraz mgr Karolina Kalińska.
Chcieliśmy, aby oglądający zdjęcia zobaczyli na nich miejsca wielokrotnie mijane na co dzień i zidentyfikowali je jako przestrzenie połączone historycznie i kulturowo z dziedzictwem jezuickim. Jesteśmy przekonani, że te miejsca, budowle i dzieła warto poznać bliżej i zobaczyć je „na nowo” (do czego zachęca ekspozycja); aby odkryć piękno starych mozaik, niezwykłych obrazów, wspaniałych figur i fascynujących dekorów. Spośród wielu wyjątkowych obiektów zdecydowaliśmy się pokazać na wystawie jedynie kilka wybranych, m.in. dzieła Karola Hukana znajdujące się w Bazylice Najświętszego Serca Pana Jezusa, zachwycające płynnością form zderzonych z dynamiką linii kompozycyjnych, stanowiące jedne z najcenniejszych zabytków sztuki rzeźbiarskiej w Krakowie.
Jednym z celów naszej wystawy było zwrócenie uwagi na piękno i bliskość dziedzictwa jezuickiego, które, jak już zostało wspomniane, niejednokrotnie mijamy niemal każdego dnia, udając się do pracy, szkoły, na zakupy czy spotkania. Przechodzimy obok kościołów związanych z dziedzictwem jezuitów (np. śś. Piotra i Pawła, św. Barbary czy obok bazyliki NSPJ), mijamy budynki kolegiów i rezydencje jezuitów (np. na Małym Rynku w Krakowie) oraz ich szkoły, nie zawsze identyfikując je jako dzieła członków społeczności jezuickiej.
Uczestnicząc w nabożeństwach, zauważamy elementy architektury sakralnej na ogół jedynie cząstkowo – w przejściu czy zza filaru, dostrzegając nieraz tylko fragmenty obiektów. Wpływa to na percepcję i pamięć o obrazach oraz rzeźbach umieszczonych gdzieś w mrokach nisz lub w kaplicach oświetlonych punktowym światłem. Fotografie zaprezentowane na wystawie mają zwrócić uwagę na ich urodę, przypomnieć je jako dzieła sztuki, a nie tylko obiekty kultu.
Kadry fotograficzne budujące wystawę dają bowiem możliwość dostrzeżenia maestrii architektonicznej, mistrzowskich rozwiązań z zakresu aranżacji wnętrz – zastosowanych przez ich dawnych twórców. Mogą one także uzmysławiać, w jaki sposób obiekty zgromadzone w danym kościele łączą się ze sobą, tworząc jego nastrój i ducha miejsca. Uwidaczniają rozwiązania o charakterze symbolicznym, np. oświetlenie rzeźb dające majestatyczny cień (jak w ołtarzowej figurze Chrystusa w bazylice NSPJ).
Wystawa zwraca uwagę, że tego rodzaju zabytki warto też zobaczyć z innej perspektywy, np. w kadrze „ponad głowami”. Wystarczy spojrzeć w górę na sklepienie świątyni, co podpowiada jedno z fotograficznych ujęć pochodzących z kościoła śś. Piotra i Pawła, aby ujrzeć symboliczny wymiar architektury i jej fascynującą logikę.
Nasza wystawa przywołuje także mało znane, a przy tym niezwykle interesujące zbiory jezuickie związane z życiem codziennym członków Towarzystwa Jezusowego, znajdujące się w ich przestrzeniach mieszkalnych. Trafiały one do nich przez wieki służby Bogu i ludziom; darowane im przez okolicznych mieszkańców z sympatii czy z wdzięczności za pomoc, a niekiedy też uratowane przez jezuitów przed zniszczeniem.
Zaprezentowane na wystawie zdjęcia są też „ukłonem” nie tylko w stronę jezuickiego dziedzictwa kulturowego oraz samych jezuitów, ale również w stronę ludzi z nimi związanych. Na naszej drodze „odkrywania, by upowszechniać” jezuicki dorobek kulturowy z Krakowa i Małopolski, jako członkowie projektu RID co rusz spotykamy niezwykle życzliwych pasjonatów. Wśród nich jest m.in. Andrzej Sułkowski, kustosz Muzeum Jezuitów w Starej Wsi (które to Muzeum zostało zaprezentowane na zdjęciach) oraz wielu innych, których mieliśmy przyjemność spotkać. Wszyscy oni nie tylko zachowują jezuickie dziedzictwo i tradycje religijne, ale też, współpracując z ludźmi z różnych regionów, budują szeroką społeczność przyjaciół jezuitów oraz Kościoła.
Wreszcie, zdjęcia te mają ukazać też przestrzeń modlitwy, zadumy i refleksji, które znajdziemy nie tylko w samych kościołach, ale też np. w ogrodach, takich jak malowniczy Ogród Biblijny Ojców Jezuitów w Starej Wsi, przepięknie dopełniający otoczenie tamtejszego Kolegium Jezuickiego – perły barokowej architektury na Podkarpaciu.
Dr hab. Beata Bigaj-Zwonek, prof. UIK, Dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa UIK
Dr hab. Izabela Kaczmarzyk, prof. UIK, Rada Instytutu Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa UIK
Dr hab. Monika Stankiewicz-Kopeć, prof. UIK, Prorektor ds. studenckich i kształcenia
In splendore Dei gloria – dzieła ze zbiorów krakowskiej Rezydencji Księży Jezuitów przy Małym Rynku
Artefakty zaprezentowane na wystawie In splendore Dei gloria (połączonej z inauguracją działalności Muzejonu Jezuickiego) – stanowiące element jezuickiego dziedzictwa kulturowego – zwracają uwagę na wielowiekową rolę Towarzystwa Jezusowego jako depozytariusza wartości nie tylko religijnych i duchowych, ale również kulturowych, artystycznych, a także naukowych. Dzieła sztuki oraz pamiątki zgromadzone w przestrzeni Muzejonu Jezuickiego (w murach Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie przy ulicy Kopernika 26) „opowiadają” o związkach jezuitów krakowskich i małopolskich z kulturą i sztuką – pełniąc funkcję edukacyjną. Przestrzeń ekspozycyjna, nazwana Muzejonem Jezuickim, wskazuje na rolę, jaką współcześnie odgrywają kultura pamięci oraz podtrzymywanie tradycji – pełniące funkcje strażników dziedzictwa. Stąd idea odwołania się do greckiej etymologii słowa („muzejon”).
Wystawa In splendore Dei gloria, mająca na celu przybliżenie mieszkańcom Krakowa i Małopolski jezuickich zbiorów na co dzień niedostępnych dla zwiedzających oraz zapewnienie oglądającym je bliskiego kontaktu z tymi wyjątkowymi dziełami sztuki, realizowana jest w ramach programu (MNiSW) Regionalna Inicjatywa Doskonałości: Wzrost potencjału badawczego w naukach o kulturze i religii w obszarze wkładu kulturowego jezuitów.
W naszym przekonaniu wystawa wpisywałaby się w obchody Tysiąclecia Królestwa Polskiego związane z koronacją Bolesława Chrobrego. Akt ten poza nieprzecenionym znaczeniem politycznym miał także niekwestionowaną wartość duchową (potwierdzając obecność Polski w Kościele zachodnim i jej podległości wobec papieża). Posiadał również istotną rangę kulturową – jeszcze szerzej otwierając Polskę na kulturę chrześcijańskiego Zachodu, w krąg której wprowadził nas kilka dekad wcześniej ojciec Bolesława. Co w późniejszych wiekach kontynuowało również Towarzystwo Jezusowe, związane z Krakowem od końca XVI wieku.
Tytuł wystawy (In splendore Dei gloria), będący odniesieniem do dewizy Towarzystwa Jezusowego (Ad majorem Dei Gloriam), wskazuje na barokowy przepych i kontrreformacyjnego ducha zakonu. Sentencja (będąca tytułem wystawy), którą należałoby przetłumaczyć: W blasku Bożej chwały zwraca też uwagę na rolę światła, zarówno w sztuce tamtego okresu (luminizm), jak i w jezuickim charyzmacie nauczania – „oświecania”. Wszak Muzejon znajduje się w murach prowadzonego przez jezuitów Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, stanowiąc jego integralną część. Warto zwrócić uwagę, że światło było też jednym
ze znaków Bożej chwały, dla której zwiększania jezuici poświęcali swoje życie i talenty – w myśl zasady: Ad majorem Dei Gloriam.
Charakter sztuki religijnej epoki nowożytnej doskonale widoczny jest na obrazach prezentowanych w ramach wystawy, takich jak np.: Maria otrzymująca insygnia królewskie, Chrystus ponad personifikacjami kontynentów jako Alegoria powszechności Kościoła czy Triumf wiary. Barokowe zabawy światłem znakomicie prezentują przedstawienia: Ecce Homo i Matki Boskiej Bolesnej. W ramach wystawy pokazany zostanie także interesujący pod względem tematycznym obraz Matka Boska Niepokalanie Poczęta cechu kupieckiego.
Obok malarstwa pokażemy także dzieła rzemiosła artystycznego – tkaniny i złotnictwo, m.in.: zielony ornat z pasem polskim, ornat wyszywany koralem czy kielich, którego czarę podtrzymuje Chrystus Ukrzyżowany. Uwzględniając zakaz obowiązujący w archidiecezji krakowskiej, nie będą prezentowane relikwie – zwyczajowo umieszczane w bogatych złotniczych oprawach, które także znajdują się w zbiorach jezuitów krakowskich.
Rezydencja jezuitów na Małym Rynku 8 posiada cenne i ciekawe świadectwa przeszłości, z których tylko niewielka część będzie mogła zostać wyeksponowana na wystawie inaugurującej działalność Muzejonu Jezuickiego. Wybór dokonany przez organizatorów wystawy ma na celu zaprezentowanie dzieł posiadających szczególne walory kulturowe, a także artystyczne, estetyczne, historyczne, edukacyjne.
Szeroki przekrój zaprezentowanych artefaktów ma oddawać charakter zbiorów jezuickich – różnorodnych i bogatych, których częściowy ogląd zapewni zwiedzającym niniejsza wystawa – In splendore Dei gloria.